माती परीक्षणासाठी नमुना कसा गोळा करावा 

माती परीक्षण 

पेरणीपूर्वी जमिनीतील उपलब्ध अन्नद्रव्यांचे प्रमाण जाणून घेऊन पिकांच्या आवश्यकतेनुसार अतिरिक्त अन्नद्रव्यांचा पुरवठा करण्याकरिता माती परीक्षण करून त्यानुसार खतांचा वापर करणे अगत्याचे आहे . 

त्याचप्रमाणे कोणत्याही फळझाडाची लागवड करण्यापूर्वी जमिनीची त्या – त्या फळझाडासाठीची योग्यता तपासून पाहणे अत्यंत महत्वाची बाब आहे . म्हणून माती परीक्षण करणे आवश्यक ठरते . 

परीक्षणासाठी नमुने गोळा करणे : 

अ ) मातीचा नमुना – ( रासायनिक खतांच्या शिफारसीसाठी ) 

१. प्रथम शेताची पाहणी करून जमिनीच्या प्रकारानुसार उदा . जमिनीचा रंग , खोली , उतार आणि उत्पादकतेनुसार विभाग करून प्रत्येक विभागातून एक प्रातिनिधिक नमुना परीक्षणासाठी घ्यावा . 

२. नमुना घ्यावयाच्या जागेवरील काडीकचरा बाजूला करून १५ ते २० सें.मी. खोली पर्यंत ‘ व्ही ‘ आकाराचा खड्डा करावा . खड्याच्या पृष्ठभागापासून तळापर्यंतची माती गोळा करावी . अशारितीने आवश्यकतेनुसार ५ ते १० ठिकाणची माती एकत्र करावी व त्यामधून अर्धा किलो प्रातिनिधिक नमुना परीक्षणासाठी घ्यावा . सूक्ष्म अन्नद्रव्यांसाठी नमुना घ्यावयाचा असल्यास खड्डयाच्या १ इंच जाडीच्या कडा लाकडी कामचीने प्रथम खरडून काढावी व जमा झालेली माती काढून टाकावी . पुन्हा १ इंच जाडीचा मातीचा थर लाकडी कामचीने काढून तो परीक्षणासाठी एकत्र करावा . 

३. नमुन्यामधील काडीकचरा , पाने , मुळे काढून माती कागदावर पसरवून सावलीत वाळवावी व नंतर स्वच्छ धुतलेल्या कापडी पिशवीत किंवा प्लॅस्टीकच्या पिशवीत माती भरून आवश्यक माहितीसह प्रयोगशाळेत पाठवावी .

 मातीचा नमुना किती खोलीपर्यंत घ्यावा . 

No.	पिक	मातीचा नमूना (खोली)
1.	ज्वारी , भात , भुईमूग , गहू इत्यादी	१५ ते २० से.मी.
2.	कपाशी , ऊस , केळी	३० सें.मी
3.	फळझाडांच्या बुंध्यापासून १ ते १.५ फूट सोडून बाहेरच्या परिघामधून	३० सें.मी

मातीचा नमुना कसा व कोठे पाठवावा . 

मातीचा नमुना प्रयोगशाळेत पाठविताना प्रत्येक नमुन्यासोबत खालील माहितीचे पत्रक भरून पाठवावे . शेतकऱ्यांचे नाव व पत्ता , शेत सर्वे नं . , मागील हंगामात घेतलेली पिके , पुढील हंगामात घ्यावयाची पिके इत्यादी . 

माती परीक्षण अहवालानुसार निष्कर्ष – 

प्रयोगशाळेत मातीच्या नमुन्याचे आम्ल विम्ल निर्देशांक ( सामू ) , विद्राव्य क्षारांचे प्रमाण ( विद्युत वाहकता ) , सेंद्रीय कर्ब ( नत्राचे प्रमाण समजण्यासाठी ) , उपलब्ध स्फुरद व पालाश या गुणधर्मासाठी पृथःकरण करण्यात येते व त्यानुसार माती परीक्षण अहवाल तयार होतो . या अहवालावरून जमिनीत अन्नद्रव्ये किती प्रमाणात उपलब्ध आहेत याची माहिती मिळते व त्यानुसार पिकांचे प्रकार लक्षात घेऊन सेंद्रीय व रासायनिक खतांच्या मात्रा सुचविण्यात येतात .

सामू ( आम्ल विम्ल निर्देशांक ) 

अनु.क्र.	प्रमाण	निष्कर्ष
१.	६.० पेक्षा कमी	आम्ल
२.	६.१ ते ८.५	पिकास मानवणारे
३.	८.६ ते ९ .०	विम्ल होण्याच्या मार्गावर
४.	९ .१ पेक्षा जास्त	विम्लयुक्त

क्षारता ( विद्युत वाहकता )

 

अनु. क्र.	प्रमाण	निष्कर्ष
१.	१.०० पर्यंत	सर्वसाधारण
२.	१.०१ ते २.००   पर्यत	पीक उगवणीस नुकसानकारक
३.	२.०१ ते ३.००	क्षार संवेदनाक्षम , पिकांच्या वाढीस नुकसानकारक

मुख्य मुलद्रव्यांची जमिनीतील उपलब्धतेनुसार वर्गवारी आणि माती परीक्षणावर आधारित खतांची मात्रा :

अनु. क्र.	सेंद्रीय कर्व (%)	उपलब्ध स्फुरद (की/हे)	उपलब्ध पालाश (की/हे)	वर्गवारी	विद्यापीठाने शिफारस केलेल्या मात्राच्या किती कमी – जास्त मात्राच्या किती
१.	०.२० पेक्षा कमी	१५ पेक्षा कमी	१२० पेक्षा कमी	अत्यंत कमी	५० % जास्त
२.	०.२१ ते ०४०	१६ ते ३०	१२१ ते १८०	कमी	२५ % जास्त
३.	०.४१ ते ०.६०	३१ ते ५०	१८१ ते २४०	मध्यम	शिफारस केलेली मात्रा
४.	०.६१ ते ०.८०	५१ ते ६५	२४१ ते ३००	साधारण भरपूर	१० % कमी
५.	०.८१ ते १.०	६६ ते ८०	३०१ ते ३६०	भरपूर	२५ %
६.	१.० पेक्षा जास्त	८० पेक्षा जास्त	३६० पेक्षा जास्त	अत्यंत भरपूर ५० % कमी	५० % कमी